ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ
Ένα από τα πιο όμορφα και καλοφτιαγμένα κάστρα στην Ελλάδα στο οποίο συνδυάζονται με μοναδικό τρόπο η ισχυρή ορεινή ακρόπολη, η οχύρωση της πόλης και το χαρακτηριστικό λιμενόκαστρο.
Ιστορία
Το κάστρο της Ναυπάκτου οφείλει τη σημερινή του μορφή στους Ενετούς .Η Ναύπακτος είχε μεγάλη στρατηγική σημασία για την Βενετία και κατά την πρώτη περίοδο της Ενετοκρατίας (1407-1499) προσπάθησαν να την προστατέψουν από τους προελαύνοντες Οθωμανούς χτίζοντας ισχυρό κάστρο.
Οι οχυρώσεις της Ναυπάκτου ξεκινούν από έναν λόφο στα βορειοδυτικά της σύγχρονης πόλης και καταλήγουν στο λιμάνι. Είναι το αποτέλεσμα πολλών διαφορετικών κατασκευαστικών φάσεων, από την αρχαιότητα έως και την τουρκοκρατία. Παρά τη φθορά του χρόνου , διατηρούνται σε καλή κατάσταση συγκριτικά με άλλα Ελληνικά κάστρα αυτού του μεγέθους.
Το κάστρο της Ναυπάκτου καταλαμβάνει λίγο-πολύ τη θέση της αρχαίας οχύρωσης, η οποία σύμφωνα με πρόσφατα ανασκαφικά ευρήματα ήταν μεγαλύτερη από τη μεσαιωνική. Αρχικά την πόλη κατείχαν οι Λοκροί. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο κατελήφθη σπό τους Αθηναίους και έγινε σημαντική ναυτική βάση τους. Ο Θουκυδίδης περιγράφει διεξοδικά δύο μάχες που έγιναν στο λιμάνι της Ναυπάκτου.
Το 191π.χ. η Ναύπακτος κατελήφθη από τους Ρωμαίους. Κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο υπαγόταν στην επαρχία Αχαΐας και υπήρξε έδρα επισκοπής. Το 551/552 μ,χ, η πόλη καταστράφηκε από σεισμό.
Από το 1407 έως το 1499 διήρκεσε η Α’ Ενετοκρατία ενώ το 1687 ήταν υπό Τουρκική κυριαρχία.Από το 1687 έως το 1699 ήταν η περίοδος της Β’ Ενετοκρατίας για να ακολουθήσει η Τουρκική κατοχή ως το 1829.
Στις 18 Απριλίου 1829, απελευθερώθηκε οριστικά από τους Τούρκους, όταν ο Ανδρέας Μιαούλης απέκλεισε το λιμάνι της πόλης και ανάγκασε τους Τούρκους να παραδώσουν το φρούριο. Φεύγοντας οι κατακτητές, άφησαν πίσω τους ελάχιστες οικογένειες Ελλήνων οι οποίες, μάλιστα, ήρθαν σε αντιπαράθεση με τις Σουλιώτικες οικογένειες (Μποτσαραίοι, Τζαβελαίοι, κλπ) στις οποίες το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος είχε παραχωρήσει τα τουρκικά αρχοντικά, ως ανταμοιβή για την προσφορά τους στον Αγώνα.
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
Η συνολική μεσαιωνική οχύρωση της Ναυπάκτου έχει επίμηκες ακανόνιστο σχήμα στον άξονα βορρά-νότου με μέγιστο μήκος 750μ. και μέγιστο πλάτος 365μ. Η συνολική έκταση είναι 175 στρέματα και η περίμετρος 2250 μέτρα.
Το κάστρο της Ναυπάκτου οφείλει τη σημερινή του εικόνα σε εργασίες που έγιναν σε διάφορες περιόδους για πάρα πολλούς αιώνες. Η μορφή του κατά την αρχαιότητα δεν είναι ακριβώς γνωστή. Είναι βέβαιο ότι υπήρχε οχύρωση από τότε, και μάλιστα κάλυπτε μεγαλύτερη έκταση από τη μεσαιωνική, κάτι που είναι ενδεικτικό για το μέγεθος και τη σπουδαιότητα της αρχαίας πόλης. Υπολείμματα της αρχαίας οχύρωσης διακρίνονται ενσωματωμένα στη βορειοδυτική πλευρά των τειχών, αλλά και στο ανατολικό σκέλος πάνω από την πύλη Φαλτσοπόρτι.
Μετά το 1407 που οι Ενετοί κατέλαβαν την πόλη επανασχεδίασαν και ανακατασκεύασαν το κάστρο, τα τείχη του οποίου επεκτάθηκαν μέχρι το λιμάνι, ενώ τότε δημιουργήθηκαν οι πολλαπλοί εσωτερικοί περίβολοι και προστέθηκαν μοντέρνοι προμαχώνες. Το έμβλημα της Βενετίας, ο Λέων του Αγίου Μάρκου, εντοιχίστηκε σε διάφορα σημεία και σήμερα σώζεται στον δυτικό πύργο του λιμανιού και στον προμαχώνα της ανατολικής πύλης στο «Φαλτσοπόρτι».
Το ισχυρότερο και ψηλότερο σημείο του κάστρου είναι στο βορειοδυτικό άκρο του, όπου είναι η ακρόπολη. Από εκεί η οχύρωση απλώνεται διευρυνόμενη προς νότο σε δύο βραχίονες που ακολουθώντας τη γεωμορφολογία του επικλινούς εδάφους καταλήγουν στην ακτή περικλείοντας και το μικρό ενετικό λιμάνι.
Μεταξύ των τειχών που κατεβαίνουν προς τη θάλασσα, στα ανατολικά και στα δυτικά, υπάρχουν 4 εγκάρσια διατειχίσματα που διαιρούν το κάστρο σε 5 τμήματα. Ειδικά για τη Ναύπακτο, έχει καθιερωθεί στη βιβλιογραφία αυτά τα τμήματα στα οποία χωρίζεται εσωτερικά το κάστρο να περιγράφοντα ως «διαζώματα».
Το κάστρο της Ναυπάκτου λοιπών έχει 5 διαζώματα που χωρίζονται μεταξύ τους με 4 διατειχίσματα. Στο κάστρο της Ναυπάκτου τα τείχη διατηρούνται σε μεγάλο βαθμό και, κατά κανόνα, στο αρχικό τους ύψος. Το πάχος των τειχών κυμαίνεται μεταξύ 2,5 και 3,5 μέτρων. Σε ορισμένα σημεία η εξωτερική παρεία των τειχών είναι κεκλιμένη έχοντας τη γνωστή scrapa για ενίσχυση της αντοχής σε βολές πυροβόλων.
Στο επάνω μέρος των τειχών διαμορφώνεται ο περίδρομος πλάτος 2 μέτρων περίπου, η εξωτερική παρειά του οποίου προστατεύεται από πολεμίστρες. Στα 3 ανώτερα διαζώματα κυριαρχούν τα βυζαντινά τείχη και πύργοι. Χαμηλότερα επικρατεί το ενετικό στοιχείο και πιο κάτω προς το λιμάνι είναι περισσότερα οθωμανικά στοιχεία με την μορφή κυρίως προσθηκών και επισκευών.
Σε καίρια σημεία η οχύρωση ενισχύεται με προμαχώνες η με πύργους. Στην πλειοψηφία τους πύργοι είναι τετραγωνικοί και Βυζαντινοί ενώ οι προμαχώνες είναι κολουροκωνικοί και ενετικοί (Υπάρχουν όμως και τουρκικοί).Στο σύνολο της οχύρωσης μπορούν να μετρηθούν σήμερα 30 πύργοι και προμαχώνες.
Ο πιο χαρακτηριστικός προμαχώνας είναι ο επονομαζόμενος «Ωραία Τάπια» ο οποίος είναι στο κέντρο του 4ου διαζώματος χωρίς να συνδέεται με κάποιο τείχος. Είναι ένας ογκώδης ενετικός προμαχώνας και ένα από τα πιο διακριτά στοιχεία της χερσαίας οχύρωσης.
Το κάστρο της Ναυπάκτου είχε 5 εξωτερικές πύλες, η μία από τις οποίες ήταν θαλάσσια. Στον Κάτω Περίβολο υπήρχε η Δυτική Πύλη η οποία διατηρείται επάνω στην κεντρική οδό της σύγχρονής πόλης, ενώ η ανατολική πύλη η «πύλη των Σαλώνων» έχει κατεδαφιστεί από το 1937.
Το πλέον χαρακτηριστικό μνημείο της Ναυπάκτου, και τρόπον τινα το σήμα κατατεθέν της, είναι το μικρό ενετικό λιμάνι με τους δύο προμαχώνες στην είσοδο.
Το λιμανάκι αυτό υπήρξε πολύ σημαντικό και έχει πλούσια ιστορία, από την αρχαιότητα ακόμα. Η αρχιτεκτονική του έχει ενετική προέλευση, αλλά τα περισσότερα οχυρωματικά στοιχεία του είναι οθωμανικά, όπως ο πυργίσκος με το κωνικό καπέλο.
Σήμερα η οχύρωση της Ναυπάκτου αποτελεί ένα από τα καλύτερα διατηρημένα δείγματα μεσαιωνικής φρουριακής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.
Πηγή κειμένου & φώτο: www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=nafpaktos
Δήμητρα Πατούχα